Opinión

Os condenados

HAI UNS ANOS o meu camarada Iker Sagasti, un dos xornalistas que máis sabe de fútbol americano en España, chamou para me dar unha grande nova: contratárao unha importante administración pública nun cargo que supuña un salto adiante na súa carreira. Ademais de celebralo xuntos quería que lle dese algún consello para a súa nova tarefa, libro por diante; así que lle recomendei o mellor libro de comunicación política que coñezo: Non penses nun elefante, de George Lakoff.

Lakoff consagrou nesa obriña unha serie de principios básicos do discurso público e un dos que máis me chamou a atención foi o do marco do debate político. Lembrei esta semana o asunto ao atopar na miña libraría preferida a última reedición de Los condenados de la tierra de Frantz Fanon, todo un clásico publicado en español polo Fondo de Cultura Económica na bonita e senlleira colección Popular.

E é que houbo un tempo no que o discurso público nin xiraba arredor de cuestións aparentemente superadas —taxar aos ricos, por exemplo; algo que facía con contundencia un individuo tan conservador coma Richard Nixon— nin se expresaba con argumentos infantís que en circunstancias normais non convencerían nin nun concurso de debates da secundaria. Nese tempo algúns levaron a cabo unha impugnación dos procesos históricos que quedaban ás súas costas nunha linguaxe filosoficamente complexa e cunhas teses arriscadas.

Frantz Fanon foi un meteoro. Nado na pequena illa da Martinica, colonia francesa daquela e agora, estudou Psiquiatría na metrópole e graduouse cunha tese lacaniana sobre a neurose que padecen os negros sometidos á presión da colonización. Puxo en práctica os seus coñecementos na Arxelia dos pieds noirs ata que o botaron por subversivo e trabou amizade con outros intelectuais opostos á colonización namentres atizaba con forza a aqueles que coma Senghor, líder e poeta senegalés, trataban de acadar unha independencia en colaboración con Francia. O seu discurso radicalizouse en contacto co marxismo pero antes dos corenta enfermou de leucemia e morreu nun hospital de Maryland ao que chegara baixo nome falso.

Nela expón unha tese que pode resultar arrepiante: a violencia do colonizado non só pode estar xustificada, senón que pode ser algo irremediábel como resposta


Los condenados de la tierra foi o seu canto do cisne, unha obra póstuma que recolleu e popularizou Jean Paul Sartre. Nela expón unha tese que agora mesmo pode resultar arrepiante: a violencia do colonizado non só pode estar xustificada, senón que pode ser algo irremediábel como resposta a unha situación de opresión e escravitude. As consecuencias dunha tiranía prolongada penetrarían no máis fondo do inconsciente dos pobos, levándoos a procurar a liberación xusto polo camiño oposto ao proposto por Gandhi.

Se estes argumentos poden asustar mesmo a membros da progresía intelectual europea na actualidade é porque o seu discurso se desprazou ata esquecer na práctica que o saqueo levado a cabo polos europeos durante séculos e unha descolonización irresponsábel levan aínda hoxe a millóns de persoas a morrer rodeadas de recursos que deberían garantir o seu benestar sen atrancos.

Ben é certo que a mística da violencia resultou ser algo erróneo e que as guerras de liberación africanas remataron decote cun terror selectivo, en ditaduras e países gobernados por sátrapas que estaban e están bastante lonxe do ideal imaxinado por Fanon. Pero non é menos certo que cando lemos as novas sobre a invasión procedente dos países africanos non deberiamos esquecer o legado de sangue dos europeos —pénsese no Congo Belga do rei Leopold— e a existencia dun camiño alternativo truncado pola vontade das potencias que só defendían as democracias que a eles lles interesasen naquel xogo de xadrez coñecido como Guerra Fría.

Comentarios