VOLVO A André Gide e non vai ser a última vez, aínda que quizais si será a derradeira ocasión na que me mergulle nos seus Diarios, cuxa publicación comezou hai un ano e remata agora en DeBolsillo coa edición dos dous tomos correspondentes aos anos 1926-1935 e 1936-1950. Sobre a clásica edición de La Pléiade, a mellor colección literaria do mundo, anota e explica Ignacio Echevarría e traduce Ignacio Vidal Folch. Os dous son unha garantía para un traballo hercúleo.
Algúns autores póñenllo moi sinxelo aos seus críticos, aínda despois do paso de moitas décadas. A mediados dos anos 20 do século pasado Gide era unha das grandes figuras da literatura e a cultura francesas. Non só viña de publicar varias novelas de éxito e grande calidade senón que dirixía na práctica a N.R.F., a principal revista literaria do país galo. O que quizais nin el sabía era que as súas mellores obras de ficción quedaban atrás: endexamais volvería escribir nada coma Os falsificadores de moeda ou A sinfonía pastoral, por citar dúas. Agora a súa obra mestra era o seu Diario.
E isto supuña un sacrificio. Suponse que un diario é o confidente de papel de calquera persoa, algo segredo e intransferíbel. No intre no que alguén co talento de Gide se decata de que un libro así está destinado non só á publicación senón á inmortalidade, iso perde todo o sentido e queda substituído pola necesidade –absurda noutro caso– de manter un interese ou un alto estilo. E ademais están os folgos: non son xa os dun rapaz senón, primeiro, os dun home maduro e despois os dun ancián.
Non hai o máis mínimo trazo de afouteza, nin pública nin íntima
O pope da literatura francesa fai no terceiro tomo profesión de fe do comunismo, o que o deixa á marxe de boa parte do stablishment que tan ben o tratara ata o daquela... e abxura desa mesma profesión despois dunha viaxe á URSS, o que o converte nun paria para os seus antigos camaradas. Nada disto é un trauma grazas ao vigoroso individualismo que guía lecturas e pensamentos do narrador.
O cuarto tomo resulta ao cabo o máis complexo de todos. Quen chegue a el despois de percorrer un camiño de máis de dúas mil páxinas sabe xa que Gide fala alemán e é un devoto xermanófilo. A mestura disto coa molicie da vellez lévao a suspender boa parte das súas notas nos meses chave da historia francesa no século XX –os da guerra falsa– e, posteriormente, a unha posición que se ten definido coma de "colaboracionismo pasivo". No seu diario non morren Max Jacob ou Jean Moulin, deslízanse certos comentarios racistas sobre os xudeus, non existen Drancy ou o Velódromo... Durante anos e anos flota un aire de inevitabilidade ao que substitúe unha evasión pola vía das viaxes a África e Italia cando a situación bélica mellora.
Non hai o máis mínimo trazo de afouteza, nin pública nin íntima. Mais isto, paradoxalmente, remata por enriquecer o Diario, xa que Gide aparece nesta parte final con todas as súas feblezas, físicas e intelectuais. É o dono dunha luz que vemos apagarse pouco a pouco, ás veces mesmo cun certo noxo e con medo, porque sabemos que nós tamén chegaremos aí e a nosa mente non será tan escintilante como a do gran escritor. Tampouco deixaremos un legado para as seguintes xeracións. Os lectores tamén somos febles, mais sen o xenio inmortal de André Gide.
