No ano 1987, no Museo de Pontevedra, Xosé Conde Corbal amosaba un traballo que viña facendo dende tempo atrás. Unha obra na que empeñara boa parte do seu diñeiro para poder achegar á cidadanía o seu resumo artístico do que supuxera a Guerra Civil para este país, facéndoo dende unha serie de estampacións, no caso de Conde Corbal non se pode falar de gravado xa que empregaba un sistema de traballo moi singular, abofé debedor dos seus tempos de colaboración en xornais como La Región ou Diario de Pontevedra, mantendo así ese dobre sentido que sempre lle preocupou moito da obra de arte, proposta a partir dun fondo senso didáctico e de difusión entre o maior número de cidadáns.
Aquela mostra, que tamén se levou ao Museo do Pobo Galego, caeu no esquecemento, criticada na mesma Pontevedra, aínda moi vencellada a toda esa cidade espectral do franquismo, aquelas representacións do horror e mesmo de moitos dos seus protagonistas, dun xeito máis ou menos disimulado, xeraron un ambiente hostil ao proxecto daquel pintor que nacera en Pontevedra en 1923. Celebramos, daquela, un século do seu nacemento, e dende a area de Memoria Histórica da Deputación de Pontevedra aproveitouse a realización dunhas xornadas vencelladas a Arte e Memoria para, por unha banda, poñer en valor a súa figura, a través de varias palestras que nos achegaron á sua vida e obra, e cunha edición dese Fardel da guerra que, aínda hoxe, estremece cando un pasa esas páxinas en branco e negro, cheas de arestas nas súas figuras e cunhas representacións de diferentes escenas que mesmo semellan espiñar a nosa visión.
Aquela carpeta contiña 88 láminas que se abrían cunha imaxe de Valle-Inclán, o seu admirado e tantas veces lido, estudado e representado escritor de Vilanova de Arousa, do que adaptou tantas veces, non só no estético, senón tamén na procura dun significado, aquela deformación que se daba nos espellos cóncavos da calella do Gato madrileño e que nos ofrecían unha nova dimensión de España e das súas xentes: o esperperto. Tras o autor de Luces de Bohemia toda unha serie de personaxes como Portela Valladares, Casares Quiroga ou Osorio-Tafall que, ademais da súa relevancia naquel contexto permiten comprobar as capacidades de Conde Corbal para o retrato, do que sempre foi un dos nosos mellores representantes e do que non hai máis que pensar en toda a colección deles que fixo dos membros da Xeración Nós, dos que foi especial coñecedor e seguidor das súas arelas, con Vicente Risco, co que compartiu diferentes proxectos en Ourense, como un fío permanente con aquel irrepetíbel grupo.
Tras os rostros dos coñecidos é o momento de darlle protagonismo a tantos seres anónimos cos que a guerra e, neste caso, o enfrontamento entre veciños, entre persoas que só unhas xornadas antes do terror compartían unha vida de normalidade cotiá, foi todo o cruel que puido ser. Así é como se abre ante nós un dos maiores e máis completos percorridos polos desastres da guerra, se empregamos, de xeito premeditado, o nome daquel álbum de gravados de Goya, quen iniciou unha tradición que longo continuarían outros nomes como os de Castelao, Arturo Souto, Federico Rivas ou Uxío Souto, por citar algúns nomes que traballaron dende esa óptica de reflectir o horror, pero se eles o fixeron no propio contexto bélico, no tempo das bombas e os paseos, Conde Corbal, cincuenta anos despois da guerra o que necesita é reflectir todo aquilo que viviu de neno e que o acompañou ao longo das décadas.
Co paso das páxinas temos os cárceres, os fusilados, as violencias sobre a muller de calquera tipo: violacións, rapadas, asasinadas; as búsquedas dos fuxidos, os que emigran, os que cruzan a raia, as nais cos fillos, os mitins, os exércitos, os enterros, a Sección Feminina... en definitiva, todo un imaxinario que xorde dun mundo en branco e negro que estéticamente bebe de xeito moi directo no mundo do gravado alemán dos aos vinte ou, se citamos unha referencia concreta, do da artista Kathe Kölwitz, como ben ten referenciado un dos mellores coñecedores da obra de Conde Corbal, o crítico de arte Antón Castro. Volver a percorrer estas láminas, aplaudidamente recuperadas do esquecemento do noso imaxinario plástico e do compromiso social, é percorrer tamén a maneira de ver o mundo de Xosé Conde Corbal arredor do que aínda hai moito por poñer en valor.
