CAMILO FRANCO está na cama, Marga Tojo espera na piscina e Xacobe Martínez Antelo tocando o piano. Os escritores non botan o tempo escribindo. Escribir é unha actividade solitaria e aburrida. Os músicos poden estar todo o tempo tocando porque é divertido, bastante máis que escribir. Podes tocar música bonita, a túa preferida, pero carece de sentido que te poñas a copiar un conto de Camilo Franco ou un poema de Marga Tojo.
Camilo Franco anda doente. Conviría que se curase porque acaba de poñer un piso aos seus relatos. ‘Piso Franco é unha app na que se poden descargar os seus contos, reportaxes e críticas. Facer unha app de creación literaria é como cando á familia Martínez de Lugo se lles ocorreu patentar unhas velas de igrexa nas que a chama era eléctrica. É unha idea sinxela e eficaz. Permite que os templos se incendien menos. A iniciativa de Camilo Franco é máis inesperada. En Xapón e Corea levan unha década creando mangas para móbiles, e en Occidente toda a manga que se nos ocorre para estes aparellos é a manga pasteleira. As editoras usan as apps para promocionar novelas, pero non para publicalas. Para Camilo Franco (Ourense, 1963), "as apps son os novos libros de peto". O meu pai tiña un amigo que inventaba inventos nos anos 80. Fomos velo ao seu obradoiro de Santiago. Era un baixo tenebroso e cheo ata o teito de cachivaches graxentos. O home inventaba aparellos e, cando acudía rexistralos, informábano de que xa estaba inventado. Non sei se o escritor ourensán foi pioneiro nas apps para publicar literatura, pero non sei de ninguén que as inventara antes. El alivia o seu mérito:
—Botar tantas horas na cama é que ten, Jaure.
Xacobe Martínez Antelo vén de gravar Na loita xunto con 16 músicos. Un día colleu un papel inmaculado e un rotulador de punta fina para elaborar un listado cos instrumentistas cos que quería traballar. As condicións eran que estivesen vivos e que fosen do país.
—Son 100 por cento galegos, teño confianza no noso talento. Escribín o nome dos mellores improvisadores en diversos campos: clásica, jazz, rock, negra,... Son xente coa que toquei algunha vez en directo ou gravei algunha vez.
Chamou Orchestra Galega de Liberación á banda na que están habituais coma Xosé Miguélez, Max Gómez e LAR Legido.
—O nome do grupo é un chisco á Liberation Music Orchestra, a banda do contrabaixista Charlie Haden, e o nome do disco é un chisco político.
Lembro a miña visita a Roma. O medo que pasei nas rúas por culpa dos coches
Falo de política con Marga Tojo. En concreto do seu novo poemario, Arder (Positivas). Dígolle que me parece o seu libro menos político, garantiría que é o seu escrito menos político se coñecese todos.
—A política é o meu campo de traballo. Todo o que escribo é político. Paréceme que Arder, tamén. É fondamente político. A diferenza é que neste poemario quería ser accesible.
O seu concepto de ser accesible é que a lean adolescentes. Confesa:
—Unha vez falei dun libro meu nun instituto. Preguntáronme: "Cantos seguidores tes en Instagram?"
Xacobe Martínez Antelo está contento coa Orchestra Galega de Liberación. A maiores mantén o trío eterno, Sumrrá; con Manuel Gutiérrez ao piano e Legido á batería. Levan 134 domingos tocando nas Crechas, en Santiago; sempre ás oito da tarde. Empezaron a tempada postcovid en outubro e aínda seguen.
—Sempre hai xente nova entre o público. Nova en todos os sentidos.
A Orquestra Galega de Liberación interpreta valéndose da soundpainting, unha linguaxe de signos pola que o director vai guiando a improvisación. É usada na formación de bailaríns e actores.
Piso Franco ofrécese en catro linguas. A filla de Camilo Franco é filóloga. Axúdalle. A miña filla está valorando facer o erasmus en Italia, e a súa xa o fixo, así que lle consulto. Recoméndame o norte porque "son europeos". Lembro a miña visita a Roma. O medo que pasei nas rúas por culpa dos coches.
—As colores dos emáforos son orientativas —explicoume un patrone.
Martínez Antelo fai política improvisando música. Ramón Piñeiro fixo política. Gobernou Galicia desde unha mesa camilla no piso do Preguntoiro que lle cedeu García Sabell para que apagase a luz na pensión Conde e tivese a dignidade necesaria para construír a Galicia posterior á pandemia dos 40 anos. Linllo a Xosé Luís Franco Grande en Os anos escuros (Galaxia). Piñeiro sentaba todas as mañás na mesa camilla máis famosa de Compostela e recibía alguén interesado en ser glorificado coa encarga dunha misión para o país, escoitábao e receitáballe:
—Conviría que vostede...
A Piñeiro tiñan que prestarlle todo, mesmo as camisas, porque daquela construír Galicia era gratuíto e voluntarioso como tocar na Orquestra Galega de Liberacion. O verbo conviría, que non é agresivo nin sequera imperativo, serviu para asentar a autonomía galega sobre un debuxo de planta de Piñeiro que despois completaría Xosé Luís Barreiro en toda a súa complexidade. Ramón Piñeiro non sería Ramón Piñeiro sen a mesa camilla. Camilo Franco pode deixar de ser Camilo Franco cando se reincorpore á vida erguida? Non o teño claro. "Habituaraste á eficacia coa que o tempo cura/ máis arrasa algún tesouro", advirte Marga Tojo en Arder. Para min o tema central do poemario é a velocidade do tempo, a fugacidade dos anos. Ela discrepa. Eu baixo a voz e recollo o meu argumento para devolvelo á caixa. Lemos en función das nosas obsesións. Interpretamos máis nos poemarios porque son máis crípticos. Cóntolle a historia dos meus 8 anos, un Nadal na casa dos meus avós en Bilbao. Durmía nunha cama supletoria nunha sala pequena. A miña avoa Aurora cosía a máquina nela ata que preferiu a luz ancha do seu dormitorio. Ela fora mestra, pero o Rei Chiquito do Ferrol non lle tolerou militar no nacionalismo durante a república. Eu estou na cama. Son un neno. Empezo a pensar no tempo, na promesa máis brillante do catolicismo sobre o tempo: a eternidade. Aínda creía en Deus. Xa dixen que no verán anterior cumprira os oito anos. A eternidade é vivir todo o tempo, ata atravesar o río nevado do infinito e serguir máis aló; como a nave Voyager, que hai un par de anos cruzou o límite da Vía Lactea. Tiña toda unha vida por diante. Escribo isto 48 anos máis tarde. Fun feliz, os Reis de 1973 trouxéronme un garaxe de xoguete —que estreou o meu irmán Mikel sentando enriba—, comprei e vendín catro pisos e tiven dous fillos.
Converso con Marga mentres ela está nunha piscina pública agardando pola filla. Ten un traballo bonito. Atende a persoas que non tiñan fogar e ás que se lles entregou unha casa. Contar cun sitio onde deixar caer as chaves como se fosen xoias dunha coroa derrocada, un sitio no que poidas sentar no sofá e ver a intrascendencia do mundo que se quere solemne no televisor, achega "dignidade". A poeta dime "esiximos velocidade ás cousas que nos dan pracer", pero que Arder "non trata sobre o tempo, senón sobre coidados". Despois de facerme ver, con toda a delicadeza, que estaba errado mestura a miña visión coa súa.
—Saber que non imos vivir para a eternidade fainos entender que o que nos rodean non van vivir sempre, que hai que coidalos.
Cónstame que Marga Tojo coidou de maiores e de amigos. Pregúntolle:
—A ti coidáronte?
Ela non me escoita ben. Hai moito ruído na piscina. Repito a pregunta. Sinto a través do teléfono nenos que bourean. É imposible.
—Seguimos a conversa outro día, Marga.
