Opinión

Galiza, unha imaxe no No-Do

Moi didáctico e interesante o ensaio Um país a la gallega. Galiza no No-Do franquista de Beatriz Busto Miramontes amosa como, durante as décadas da ditatura, acuñouse unha imaxe estereotipada de Galiza, dende o seu folclore, aínda moi vixente na nosa sociedade

A  EXISTENCIA do No-Do, o Noticiario Documentario do franquismo, vixente entre 1942 e 1976, como xeito de transmisión de diferentes realidades, serviu para acuñar unha imaxe de Galiza baseada nunha sorte de marketing folclorista que atravesou por diferentes etapas que serviron para fixar unha serie de clichés dos que aínda hoxe se serven moitos dende a publicidade, a política, a promoción turística ou mesmo a restauración, para seguir facendo de Galiza un ámbito singular. Nesa tarefa pervertíronse moitas das nosas identidades para facer desta terra un espazo que, baixo a epifanía dunha especie de Arcadia, estaba chea dunha xente feliz, silenciosa, ligada ao rural, procedente dun mundo primitivo de carácter conservador e sometida a ese gran Estado, no que, ao parecer, tan a gusto estabamos todos.

Beatriz Busto Miramontes, doutora en Antropoloxía Social na Universidade Autónoma de Madrid, converte este ensaio editado por Através, Um país a la gallega. Galiza no No-Do franquista, nun percorrido por cómo ao longo das décadas o réxime de Franco apropiouse da identidade galega dentro dun discurso común, buscando unha homoxeneidade territorial pero no que cada xeografía sumaba unha serie de elementos que, dende o primeiro momento, se foron desconectado da realidade, xurdindo así un folclorismo que tiña moito de propaganda ao tempo que de acompañamento aos feitos e manifestacións do franquismo.

O No-Do, ese documentario que estivo tan presente ante os ollos dos españois, foi o que unha e outra vez propuxo esa mirada que, dende os anos corenta, xa procuraba un beneficio político. Así, a presenza de bailes, músicas e traxes rexionais sumábanse a calquera acto institucional que tivese lugar na nosa terra, tamén a propaganda de cara ao exterior, a través, sobre todo, da Sección Femenina, tiraba dese folclore deturpado e, como non, cando o Caudillo acudía a súa terra a inaugurar algunha obra a presenza deses grupos folclóricos eran imprescindíbeis. Nos anos cincoenta o máis importante neste proceso foi a creación e fixación dese estereotipo, xerándose unha mirada inventada do que podía ser o galeguismo.

Unha terra que procuraría a súa redención a través do destino común de España como ese gran home que coida dunha terra asimilada á muller, o feminino

O No-Do xa adaptara nesta década de manera contundente o papel de "aparello de representación cultural", e as estampas folclóricas sucedíanse fixando unha imaxe "subalterna e colonial" fronte ao Estado. Imaxes sen diálogos que desterraban a nosa lingua, imaxes dunha terra sumida nun fondo atraso e que amosaba esa necesidade de formar parte dunha estrutura que amparase ao pobo deprimido e axudase a súa a evolución. As imaxes de Galiza eran as imaxes dun tempo detido, cheo de clichés, chuvias, ondas do mar, o rural, o celtismo. Unha terra que procuraría a súa redención a través do destino común de España como ese gran home que coida dunha terra asimilada á muller, o feminino, e que nas súas imaxes adoitaba amosar a esa muller na súa casa, agardando compracente polo home que saía ao mar.

Cada un dos capítulos que plantexa a autora, claramente diferenciados en cada unha das décadas do franquismo, achega unha moi boa contextualización que, sen ser pesada, permite entender como esa maquinaria, aparentemente hierática, se moveu a partir de cómo España se entendeu dende países e institucións mundiais que engrasaban ese aparato convertido xa nunha tecnocracia para adaptarse aos tempos. A década que máis evidencia esta situación aperturista foron os anos sesenta, os do desarrollismo e o pulo do sector turístico, impulsado de xeito intelixente por Manuel Fraga e os seus slogans e accións, como a rede de paradores ou a conmemoración dos XXV Anos de Paz. Procesos propagandísticos nos que Galiza sumaba a súa achega aos tópicos españolistas de praias, sol, touros e paellas con marisco, empanadas e as súas paisaxes. Manuel Fraga, como presidente da Xunta, e ao poñer en marcha o Xacobeo 93 non se afastaba moito daquelas propostas, e a imaxe daquela Galicia kitsch de coloríns, con galeguiños nos céspedes, a carón dalgún cruceiro, fontes cheas de mariscos, merluzas, polbos e centolas xigantes nos escaparates dos restaurantes, forneceron unha maneira de mirar a Galiza que aínda hoxe levamos ao lombo e do que só a nosa responsabilidade individual ante estes estereotipos facilitará a súa erradicación dun país no que vivir como galegos é outra cousa.

Comentarios