Opinión

O planeta das Guerrilla Girls

Estaba diante do Centro Galego de Arte Contemporánea, en Santiago. Pensaba entrar pola cafetería, pero está pechada. Hai un escaparate aberto e lúcido. Detrás, dúas mulleres abren unhas bolsas azuis e flexibles. Collen mazás e anacos de biscoito do cátering. Botan a comida nas bolsas. Míranme. Unha queda parada. Outra a anímaa a seguir.
Guerrilla Girls
photo_camera Guerrilla Girls

Esculpo o roubo de comida no caso de fame ou estrinximento. Son padecementos evitables no século XXI. As mulleres que rouban mazás e biscoito visten un abrigo verde e un abrigo vermello. Saen por un lateral, correndo, magnificando o seu delicto. Soamente levan comida barata sen permiso, pero elas séntense excitadas, porque fan algo impropio da súa idade adulta e porque é frívolo. Teñen cartos.

Entro no edificio. O garda de seguridade, en uniforme marrón, ábreme a porta e sorrí. Dudibo se revelarlle o furto, se cumprir o meu deber cidadán de acusar a  unhas descoñecidas para manter a orde social. Dubido se debo calar. Son amante da alteración, de que o caos penetre no cosmos para axitalo e desordenalo. O movemento permite que a vida teña atractivo; mesmo luz e sal. No vestíbulo o bedel pediume que gardase a miña mochila negra nun armariño con chave. Pensei na posibilidade de que as mullleres fisexen unha performance. Pode que elas, lonxe de ser visitantes, fosen dúas artistas improvisando un evento sen público. Romperían coa lóxica de que é imprescindibel a mirada cun observador para que exista a arte.

Diso falan as artistas que crearon o grupo Guerrilla Girls: a obra dunha creadora debe ser mirada para convertila en arte. A muller está presente na arte dende as Venus prehistóricas, nas majas de Goya e nas prostitutas coas que Picasso galantea nas señoritas de Avginon. Obxectualmente. A pregunta que se fai este colectivo é: "Ten que estar a muller espida para entrar no Museo Metropolitano?". Refírense ao centro artístico de Nova York, a cidade onde naceu o movemento en 1985 para denunciar que "menos do 5 por cento dos artistas do Metropolitano son mulleres, pero o 85 por cento dos espidos expostos son femininos" . Suman á protesta os artistas de etnias que non son brancas e de países colonizados. O seu xeito de facérense notorias foi irromper nas inaguracións e nos cócteles tranquilos e reaccionarios, vala a redundancia, coa cara cuberta de máscaras de gorilas. Foi unha das primeiras batallas na guerra semiótica que nos anunciara Umberto Eco. Arrancou nese momento e creceu ata ter dimensión global.

Póster Guerrilla Girls /CGAC
Póster Guerrilla Girls. CGAC

Este grupo de creadoras reclama sitio nas galerías e nos museos coa dialéctica dos empuxóns e da embestida metafórica nas inauguracións. Penso na vella película, O Planeta dos Simios. O filme baséase nunha novela de 1963 de Pierre Boulle. O escritor serviu na Indochina colonial para os filonazis de Vichy, pero espiaba para axudar aos combatentes anticolonialistas. Acabaron por descubrilo e o condeárono a traballos forzados. A partir desa experiencia escribe tamén A ponte sobre o río Kwai, que tamén foi filmada e que tamén era unhas miñas películas favoritas na adolescencia dos anos 70.

O Planeta dos Simios trata duns astronautas que percorren o universo nunha misión de longa duración. Estrélanse nun mundo descoñecido. Está gobernado por unha raza de simios intelixentes que escraviza humanos incapaces de falar. Quedan atrapados nese mundo. O destino dos viaxeiros siderais vólvese escuro cando os gobernantes primates reparan en que dan falado.

A revolución nese planeta consistía en comunicarse, no noso planeta volvemos a unha linguaxe primitiva. O asalto ao Capitolio de 2021 foi unha resposta do mundo antigo, un ataque á Bastilla sen ilustrados; un arrebato en vermello, branco e azul; unha bandeira estadounidense con barras para golpear e co Donald Trump coma única estrela das 51 representadas na enseña norteamericana.

Charlton Heston, fornido e civilizado, protagonizou a distopía O planeta dos simios en 1968. O Capitolio foi convertido por unhas horas nun centro de arte bruta, foi arrebatado á democracia para facer unha performance primitivista que tiña o caos e a destrución por toda finalidade. O activista de dereitas e proarmas Richard Barnet pousou os zapatos sobre a mesa do despacho de Nancy Pelosi; outro primate marchou co atril das intervencións na cámara, que pesa cincuenta quilogramos. O problema da violencia nihilista é que, apagada a cámara do móbil, perde a razón de ser.

O filósofo Paul Preciado asegura que unha obra de arte carece da natureza artística se non pode ser destruída e, polo tanto, añorada. Cóntao en Dysphoria Mundi (Anagrama). A súa reflexión parte do incencido da catedral de Notre Dame.Percibe que na fogueira da catedral parisina ardeu o planeta antigo: relixión, tradición, machismo, autoridade, capitalismo… Discrepo do pensador burgalés. Nesa igrexa vexo un belo edificio do século XII que era destruído sen misericordia polo lume. Esa iconoclastia non me gusta por moito que tampouco me guste o que representa Notre Dame no campo espiritual. O curioso das máscaras coas que se cubren as Guerrilla Girls é que non foron seleccionadas polo que representan –un notre dame erixido na selva–, senón pola similitude da pronunciación en inglés das palabras guerrilla e gorila.

Falo con Mero Iglesias, que era xa oposición nos parlamentos estéticos da Galicia dos anos 70. Cóntame a sinatura do primeiro disco que publicou Fuxan Os Ventos. Foi coa discográfica Philips.
—Negámonos a facernos unha foto de promoción porque non queriamos ser comerciais.

Encargaron un debuxo a Ulises Sarry para a portada do álbum. O artista lucense representou os sete músicos orixinais cun aire pop, tal vez pensando en Andy Warhol, tal vez inspirado por Lichtenstein. Sarry desaparecera de Lugo nos anos 50, cumprido o bacherelato. Hai quen me contou que era artista en París e quen me falou de que por eses tempo traballaba como técnico nunhas minas da África francófona. Volvía a Lugo por tempadas. En 1971 debuxou un tarot. Paco Martín foi quen escribiu uns textos para explicar as cartas. Lembro pasar sendo neno por Mondoñedo cara á Coruña no Seat 124 do meu pai, lembro unha ultralixeiro sobrevoando a cidade. Atopei a explicación nunha entrevista a Ulises Sarry:
—Quería buscar a casa de Cunqueiro, polo que me construín unha á delta e me lancei dende o Padornelo.

Buscara os ventos mareiros que sopran a seiscentos metros de altura do Padornelo. Fuxan Os Ventos arrastra a cola do seus cincuenta anos.  Hai outra efeméride, os corenta anos desde que marcharon Mero e Mini. Mini nada dixo. Mero escribiu un libro Quixo o paxaro pousar na póla o seu chío (Galaxia). É un auto de danado, un córpore in sepulto, un réquiem melancólico, un cristo desolado. O exfundador arrastra catro décadas de frustración. Asina un texto que é unha cola dese vento ferido. Anda amolado coas homenaxes, as proclamas, as manifestacións, as esencias. Mero Iglesias volve ao xénese, á primeira pedra, ao festival no que se presentaron.
—Ningún dos que están agora en Fuxan Os Ventos estaba en Mondoñedo en 1972.

O cantante de Vilalba sinala "dous principios fundacionais de Fuxan: o compromiso social e a ausencia de comercialidade". Considera que foron desprezados.
—Cambiaron o espírito e non soamente a apariencia. Terían que ser máis vendibles, dicían, e claro, menos intervención e máis convición. Pois ben, aquilo deu lugar a un sucedáneo do Fuxan inicial. Ese sucedáneo foi o que se manifestou a partir de entón. Outras xentes, outros modos, outras iniciativas, outra presenza, moitas menos actuacións, moitas menos gravacións.

Son palabras de Mero. Eu opinaría se o considerase atinado, pero é tempo de esquecer as querelas musicais e as denuncias xudiciais para que se volvan xuntar os dous Fuxan, que sempre foron un Fuxan.

Comentarios