O cinema galego paréceme dunha calidade extraordinaria. O que me pareza o cinema galego ou o cinema vietnamita a min, que son un espectador infrecuente e nulamente entusiasta, carece de relevancia. O importante é o que lles pareza aos expertos de Berlín ou Cannes, que non cansan de levantar a cella, anotar puntuacións elevadas no cadernos Moleskine e de concederlles osos berlineses, césares franceses e leóns venecianos. O curioso é que, paralelamente, os nosos premios, os Mestre Mateo camiñan mortecinos e os aplausos non fan eco no auditorio de Galicia.
Empezaron mal xa polo nome. Poida que darlles o nome dun escultor non foi a mellor idea, mesmo temo que sexan unha imitación dos Goya españois. Unha cousa é que ame profundamente a Goya, que foi o pintor que mellor entendeu a sombra, ese invento barroco. Outra cousa é que uns premios de cinema deban o nome dun pintor ou dun escultor, por moito que o Mestre Mateo comezase a rachar co hieratismo románico no Pórtico da Gloria pintando un sorriso a Daniel.
Agora que Manolo González nos puxo tras a emocionante traxectoria de José Gil poderiamos conceder esa honra aos nosos galardóns. Aproveitando esa mudanza poderían facerse outras que os salvasen desa falta de vida, nese conformismo románico, no que están atrapados. Imos tarde para este ano, pero para 2024 deberiamos repoñer a Chano Piñeiro ou de Sellier.
O director de Mamá Asunción marcou unha liña temática da que aínda non nos demos liberado. O chanismo sigue vivo nos directores do Novo Cinema Galego, que continúan filmando a barbarie da ditadura e o ámbito rural. Con todas estas os realizadores novos parecen dar a razón ao ferrolán que pretendeu fusilar a metade da sociedade e atacou de raíz toda apariencia de modernidade. O realizadores nin sequera pensan en que están proxectando a Galicia do arado romano cando meten vinte minutos de metraxe co parto dunha vaca. Rodan o evidente. Hai rapaces que descubren que en Galicia non paren os montes para alumbrar ratos, pare o gando bovino como quen descubre que as cámaras de antes usaban carretes de celuloide.
Noutra banda, moito exquisito neste país se sentiuse incomodado con As bestas porque dá unha imaxe primitiva, ruín e agresiva de nós. Non fun ver a película de Rodrigo Sorogoyen e dubido que o faga. Polo meu traballo coñecín sucesos mesmo máis desagradables e acavernados. Pero paréceme ben que se filme ese aspecto de Galicia, tan exótico para un cineasta madrileño como Sorogoyen, que se dirixe a un público igual de impresionable con calquera crime que se produce fóra da cidade.
A miña incomodidade é que nós caiamos no estereotipo, que os nosos directores aluguen un todoterreo nas cidades nas que viven, deixen atrás os semáforos para adentrárense na Galicia das leiras, os eucaliptos e o muíños xiratorios de vento como se se adentrasen no Corazón das tebras de Joseph Conrad. A maior parte do país vive en ámbitos urbanos, pero parece que non temos historias propias e orixinais que contar que acontezan en comunidades de veciños, en atascos ou en cafeterías.
Félix Brixel foi seleccionado no Festival de Málaga coa súa curtametraxe, Ulises. Trata de dous irmáns que viven aillados na serra do Xistral. Un coida doutro, cun físico cargado de dificultades. O realizador coruñés dáme unha clave:
—En Galicia rodamos no rural porque é máis barato.
Curiosamente, a primeira Galicia que se filmou foi Botadura del acorazado Alfonso XIII de 1913, hai 110 anos. Vense uns planos amplos da ría de Ferrol e a chegada da raíña Victoria Eugenia nun tren. Na película un barco de guerra, que é un artefacto moderno e poderoso, e unha raíña antiga actualizada por viaxar nun medio de transporte avanzado; avanzado daquela, porque escasamente melloramos. Dous anos máis tarde proxectouse O Ano Santo en Compostela, da produtora lusa Invicta Films. As cámaras recollen xente paseando con sombreiros e bastóns estilizados, as saias anchas das mulleres, os roupóns dos curas gordos de chocolate e responsos, os nenos de ollos luminosos e picassianos que se asoman timidademente aos obxectivo. Dese tempo son tamén Tranvías de La Coruña e Miss Leydia, o entretemento de José Gil no que aparece a aristocracia confundinse coa burguesía no asento traseiro dun Ford T, un modelo de coche que o propio realizador vendía en exclusiva para todo o país.
O cinema galego máis rudimentario e voluntarioso filmou a Galicia moderna. Agora temos o talento, a formación e os medios, e decidimos mirar cara a atrás, porque nas capitales europeas lles resulta esotérica unha Galicia transmutada nuns Balcáns con vistas ao océano. Parece que tivésemos quedado atrapados na cuarta glaciación e determinados xenéticamente polos neandertais.
Na Berlinale foi tamén premiado na mesma sección que Lois Patiño, Encounters, o filósofo de Burgos Paul B. Preciado. Concorrera ao certame alemán con Orlando, ma biographie politique (Orlando, a miña biografía política).
—Quería contar la historia de mi vida trans. El problema, o la suerte, según se mire, es que Virginia Wolf ya había escrito mi biografía antes de mí, cuando publicó su novela Orlando hace un siglo.
O B que leva o pensador no seu nome resume nunha inicial o seu nome dantesco de nacemento, Beatriz. Escribo dantesco por tratar de que deixemos de relacionar cada maremoto en Indonesia ou cada terremoto en Turquía cos escenarios da Comedia do escritor florentino. Ben este texto carece de trascendencia, pero paréceme xusto recordar o noso mellor tradutor de Dante, Darío Xoán Cabana; que foi quen me revelou o título orixinal da obra e que Divina comedia foi unha liberdade poética de Bocaccio.
Traio a esta páxina a Paul B. Preciado non porque teña unha mota galega, senón porque publicou recentemente Dysphoria mundi (Anagrama), un ensaio que vén avalado mesmo por Judith Butler, no que fala de identidade a través da súa experiencia coa transición de ser documentalmente muller a ser home.
O texto ten unha forte carga de vivencia. Impresiona que Paul vaia a unha fisioterapeuta para que lle recoloque a columna vertebral, aseadiada pola dor. Na clínica, informa á especialista en corpos sobre o cambio no seu. Faino case máis por unha rutina de visitar médicos que porque vailla afectar ao tratamento. A fisio ve como se ispe ata quedar en gallumbos.Recibe a noticia da transición de muller a home sen atreverse a creer ata que o filósofo lle revela que o vulto na pelve é unha prótese flácida.
Ao remate da sesión aconsella:
—Para o lumbago recoméndolle moito reposo, exercicios e unha faixa de contención. E no seu caso, sendo transexual...
—No meu caso, que? —sorrí.
—No seu caso, reposo, exercicios e faixa de contención.
Estamos na semana dos chistes cis porque o Goberno central aprobou a lei trans. O noso humor mantén a súa tradición de ser tosco e irrespetuoso coas persoas que non senten cómodas no modelo normativo.
Hai un capítulo de Dysphoria mundi que me interesou fortemente. Preciado nega que o corpo determine a nosa identidade e traslada esa característica á nosa biblioteca. Os libros que temos e que lemos nos definen. Ben sei hai unha minoría que le, pero iso tamén identifica a identidade da maioría que carece de bibliotecas. A súa identidade é débil e propia das grandes masas sociais. O filósofo burgalés ten unha boa colección de ensaios sobre sexualidade, xénero e percepción do propio ser. A sorpresa non vén causada pola propia biblioteca, senón pola unión de dúas bibliotecas que se forma cando el empeza unha relación. A min non me pasa porque os meus libros se sobrepoñen sobre os miña familia ata convertidos en follas mortas metidas baixo un morea de outonos.
