Cando a Olga Tokarczuk lle deron o Premio Nobel de 2019 —correspondente coa edición de 2018, adiada por un escándalo na Academia Sueca— os lectores españois sentímonos un chisco perdidos. A súa fama chegara á Península Ibérica... pero non os seus libros, con algunha digna excepción. Pouco a pouco e grazas a Anagrama énchese este baleiro. Case dez anos despois da súa publicación en polaco aparece a que quizais se considere, no futuro, a obra mestra da autora: Los libros de Jacob.
As razóns deste relativo esquecemento posibelmente teñan que ver co afastadas culturalmente que están España e Polonia. Existen e existiron poderosas correntes migratorias daquel país a Estados Unidos, Inglaterra, Francia ou Alemaña; mais non a España. E, como xa temos comentado en numerosas ocasións neste espazo, a cultura española tamén se mantivo á marxe do outro compoñente fundamental da cultura polaca na Idade Moderna e Contemporánea: o xudeu, co seu final no Holocausto.
De feito, e a pesares do esforzo da autora, os tradutores e a editora, é complicado que ‘Los libros de Jacob’ acade un grande éxito dende o punto de vista comercial... porque está lonxe de ser unha obra desta clase. Supera con moito as mil páxinas, numérase de xeito inverso —comezamos na páxina 1.064— como unha homenaxe á lectura dos libros en hebreo; e, a pesares de ser unha novela histórica, non segue en absoluto as convencións do xénero.
A seguir o ronsel de Isaac Bashevis Singer en Satán en Goray e de Gershom Scholem en As grandes correntes da mística xudía e na súa grande obra sobre o falso mesías Sabbatai Zeví, novela Olga Tokarczuk un coñecido episodio da convulsa historia xudía en Polonia. Estamos no ecuador do século XVIII, unhas décadas despois de que o tal Sabbatai decidise en Estambul que era mellor idea conservar o pescozo e renunciar ao xudaísmo, no que se presentaba como mesías, para aceptar o islam, a fe dos seus gardas.
Alí aparece un personaxe histórico, Jacob Frank, un escuro mercador entre Polonia e o Imperio Otomano, quen reclama a herdanza mesiánica de Sabbatai. As autoridades rabínicas tratan de abafar o asunto sen escándalo ata que Frank e os seus realizan un rito de subversión –pois esta é a chave de bóveda da historia e a novela: a análise da capacidade redentora do pecado, sostida polos heterodoxos–: danzar arredor dunha muller espida e beber leite dos seus peitos. Perseguidos polos rabinos, os frankianos deciden procurar a axuda da Igrexa Católica e Frank remata por vivir coma un rei na corte de Xosé II de Austria, escoitando a música dos Haydn e Mozart en directo. Os libelos lanzados por católicos e frankistas rematan no enésimo masacre de xudeos nas terras de sangue.
Tense falado moito na prensa internacional sobre a aplicación desta novela aos problemas contemporáneos. Lida en 2023 e non en 2014, un atópaa dun xeito que Tokarczuk non podía ter na cabeza: é inevitábel pensar no efecto que ten sobre boa parte da poboación o discurso demencial de certos falsos profetas.
Polo demais, o estilo de Tokarczuk é tan protagonista da obra coma os feitos. No orixinal polaco a obra imita a lingua do século XVIII, algo imposíbel de trasladar a pesares dos titánicos esforzos dos tradutores (Agata Orzeszek e Ernesto Rubio). A complexidade da narración afasta a novela do molde comercial histórico: atopamos coma voces principais unha anciá catatónica, un narrador omnisciente e ducias de personaxes a través de cartas e outros materiais gráficos cos que temos que compoñer un satisfactorio crebacabezas que deixa pegada no lector, tanto pola profundidade do libro coma polo desafío intelectual que supón a súa lectura.
